Door: Renée Simons
Voor Michèle Polak (1949), van beroep fotografe – o.a. huisfotograaf bij de Nederlandse Opera– bleek de omslag van analoog naar digitaal en de mogelijkheid te publiceren op Instagram ‘life-changing’. Van gebonden naar vrij kunstenaar, van anoniem naar bekend op Instagram, van solitair werkend naar lid van een kunstenaarsduo.
Van Soos naar Kring
Michèle groeide op in een artistiek milieu waarin fotografen en filmers ruim vertegenwoordigd waren. Ze was al jong gefascineerd door licht en belichting en werd daarin serieus genomen. Op haar veertiende kreeg ze een professionele camera met zes bij zes negatieven en toegang tot een goed uitgeruste donkere kamer.
Haar wilde tienerjaren bracht ze door in Breda. De hipste plek aldaar was De Soos, daar was ze vaak te vinden met haar camera om haar nek. Ze fotografeerde er beginnende bandjes, zoals The Golden Earring. Op haar achttiende ging ze terug naar Amsterdam, werkte o.a. bij Thijs Chanowski de tv-producent en bij de Nederlandse Opera als huisfotograaf. Haar moeder woonde er samen met Gras Heyen en Michèle kwam als kind al op De Kring. Ze vond dat toen erg saai, maar eenmaal volwassen kwam ze er niet meer onderuit: Michèle moest zelf maar eens lid worden vond haar familie van fervente Kringgangers. Bij de ballotage ontmoette ze Peter Polak, toenmalig voorzitter van De Kring met wie ze inmiddels veertig jaar getrouwd is.
Het licht van Bergen
Naast een druk sociaal leven in Amsterdam en Bloemendaal zoeken Michèle en Peter Polak rust in het kunstenaarsdorp Bergen. Het dorp ligt tussen het IJsselmeer, het Markermeer en de Noordzee. Het samenspel van deze drie grote watervlakken met de lucht zorgt voor het typische Bergense licht. Niet voor niks groeide Bergen aan het begin van de vorige eeuw uit tot een bekende kunstenaarskolonie.
Michèle voelde zich altijd al nauw verbonden met de natuur en de nabijheid van de natuur rond Bergen, gaf haar kunstenaarschap een nieuwe impuls. De digitale techniek om beeld te bewerken, maakt het mogelijk nóg dichterbij te komen, de elementen water, lucht, wind en vuur worden materiaal en instrument tegelijk. Als digitaal kunstenaar voelt Michèle zich niet langer toeschouwer die een impressie geeft van de schepping, maar ‘medeschepper’.
Zelf zegt ze: ‘Het vastleggen van de zichtbare werkelijkheid is niet meer genoeg. Ik zoek naar een zekere vervreemding. De elementen van de natuur, zand, water, lucht zijn steeds in beweging, stromen, schuiven, vermengen zich met elkaar. Bij dit spektakel van verandering sluit ik mij aan: ik kan schetsen met licht, nieuwe beelden creëren door elementen met elkaar te vermengen, over elkaar heen te leggen en op allerlei manieren te bewerken. Ik maak geen impressies van de natuur maar interpretaties.’
Maak je alleen digitaal werk? Waar is dat te zien?
‘Op Instagram. Zeven jaar geleden vroeg een van mijn dochters of het niet leuk zou zijn eens wat werk op Instagram te zetten. Ik had daar geen verstand van, vond het best, maar verwachtte er niks van.’
Inmiddels wordt ze gevolgd, krijgt reacties van andere kunstenaars, wordt gevraagd voor tentoonstellingen en geïnterviewd voor digitale magazines. Een grote hit was de serie `Blue Diamonds’, opnames van de steeds schoner wordende lucht tijdens de eerste Coronalockdown.
`Een paar jaar geleden zaten Peter en ik in het vliegtuig op weg naar huis en zagen we Nederland liggen onder een gelige sluier van luchtvervuiling. Tijdens de eerste corona lockdown begon het me op te vallen dat de lucht steeds helderder werd en het licht steeds mooier. Dat wilde ik vastleggen. Ik legde een spiegel op de tuintafel en maakte, drie keer per dag, op gezette tijden, een foto van de steeds schoner wordende lucht. Blue Diamonds werd geëxposeerd in Venetië. Dit was een goed georganiseerde reeks: studies van lucht en licht.’
Werk je altijd zo georganiseerd? Zo’n serie veronderstelt een zekere continuïteit.
‘Meestal werk ik spontaan: ik loop rond, volg mijn hart en gebruik wat ik tegen kom. Het oppervlak van boombast, schimmels, ijskristallen, de branding van de zee, wolken. Sowieso altijd veel lucht en water’.
Polak & Allender.
Een van de Instagramcontacten groeide uit tot een samenwerkingsproject met de Britse kunstenaar Paul Allender (zie hieronder). Paul Allender (*1955) werd geboren en woont in Sheffield. Hij volgde Michèle op Instagram en zocht contact om van zijn bewondering blijk te geven. De bewondering en waardering bleek wederzijds. In de loop van de jaren verdiepte zich het contact en Michèle kwam op het idee deze digitale klik te bestendigen in iets concreets. Ze nodigde Paul uit om haar foto’s te bewerken met zijn conventionele middelen: oliesticks, acrylverf, en tekenpotlood. Dit werkt zo goed, dat het voor beiden aanvoelt als een artistieke symbiose.
Michèle vertelt er gepassioneerd over, haar ogen stralen. ‘Deze samenwerking betekent heel veel voor mij. Als vrij kunstenaar werk je alleen, je bent op jezelf teruggeworpen. Tijdens mijn carrière als fotograaf werkte ik altijd samen met anderen, als stillsfotograaf bij de film, bij de opera in een team. Mijn samenwerking met Paul was een eyeopener! Dat je op mijn leeftijd nog iemand vindt met wie je zo’n diepe band krijgt, vind ik heel bijzonder. Deze nauwe samenwerking veronderstelt volledig vertrouwen in elkaar, wederzijds respect. Ik vertrouw Paul mijn werk toe, en hij moet erop kunnen vertrouwen dat ik zijn ‘bewerkingen’ accepteer en respecteer.’
Hoe gaat dat in z’n werk?
‘Ik stuur hem een digitaal werk van mijzelf en daar maakt hij prints van op gewoon papier. Daaroverheen schildert en tekent hij en legt dat aan mij voor. Als we het allebei goed vinden, stuur ik hem voor de definitieve bewerking een echte print, mooi gedrukt op Hahnemühle papier. Het resultaat is een eenmalig, uniek ‘Gesamtkunstwerk’. De kringprent is de eerste reproductie van zo’n eenmalig stuk.
Op de jubileumtentoonstelling van De Kring 100 jaar hing een van onze eerste werken: Red Salt.’
Deze werken laten de verschillende manieren zien die Paul hanteert: soms volgt hij het ritme en patronen van het oorspronkelijk werk, zoals bij ‘Dialogue of forms’ waarbij hij de vormen van ‘Waters of Amsterdam’ volgt; soms zoals bij Red Salt gaat hij er overheen en maakt er iets anders van.
Michèle: ‘Het is ontzettend spannend om te zien wat hij ervan maakt. Het doet me denken aan de analoge fotografie: ook toen moest je wachten om te zien wat het zou worden. Die verwachtingsvolle opwinding voel ik nu weer!’
Parijs
‘Totdat we elkaar ontmoeten voor een expositie in Parijs, had ik het fysieke werk niet gezien. Bij het uitpakken kreeg ik een schok: het klopte helemaal. Alles! We hebben het in een uurtje opgehangen. Het ging als vanzelf.’
Hoe kom je aan een expositie in Parijs?
‘Ook via Instagram. De galerist Xavier Gras volgt mij, en nodigde mij eerst uit voor een expositie in Warschau en onlangs in Parijs. Daar exposeerde ik vijf keer; in oktober 2021 heb ik in Venetië geëxposeerd in het Venice Photolab op de tentoonstelling ‘Rebirth’.
De expositie in de galerie van Xavier Gras, werd georganiseerd door het Franse tijdschrift ‘Défriche’ (Ontginning) en kreeg de titel ‘La défaite’ ( De Nederlaag).
Paul en ik maakten een serie over klimaatverandering met de titel ‘Holland below sealevel.’ De kringprent ‘Dialogue of forms’ maakt daar deel van uit. We zijn in een permanente dialoog verwikkeld over ons onderwerp is de toekomst van de planeet en onze zorg daarover. Wij, mensen zijn één met onze planeet, met de natuur. So take care!’
Nog eens: Het licht van Bergen
‘We hebben allebei ons eigen werk en tentoonstellingen. In mei organiseer ik een tentoonstelling met kunstenaars uit Frankrijk, Amerika, Polen en de UK. Momenteel werk ik naar een tentoonstelling toe in Portugal, over taal en beeld. Ik ben ook bezig met een serie naakten: het menselijk naakt en de elementen.’
‘Als nieuw Artilid exposeer ik op een nieuwe leden tentoonstelling en natuurlijk heb ik ook meegedaan met de tentoonstelling 100 jaar Kring.’
‘Paul en ik willen heel graag door met elkaar, misschien anders dan nu. Wellicht in real life en meer toe naar een wisselwerking, dus zo dat we elkaars werk bewerken. Een heel nieuw proces. Onze gedachten gaan uit naar ‘Het licht van Bergen’.’
Paul: mens en natuur zijn één
Paul Allender studeerde schone kunsten aan een kunstacademie, maar koos voor een wetenschappelijke carrière in de sociologie. Inmiddels wijdt hij zich weer aan de kunst en schildert en tekent. Zijn werk is expressief, zowel abstract als figuratief, zijn onderwerpen zijn vaak autobiografisch of geïnspireerd door de klimaatcrisis. Wat zo maar hetzelfde zou kunnen zijn.
De samenwerking met Michèle ziet hij als een enorme verrijking van zijn kunstenaarschap. Hun werk gaat raakt altijd aan de gedeelde zorg om – en betrokkenheid met natuur en klimaat: mens en natuur zijn één. Het organisch natuurlijke van Michèles werk spreekt hem zeer aan: hoe zij met de natuurlijke elementen samenwerkt maakt dat haar werk niet alleen gaat over de natuur, maar er deel van uitmaakt. En dat is precies wat hij bedoelt met zijn filosofie over mens en natuur:
‘We are intrinsically part of nature and not outside and certainly not above it. So, when we work together, we are as one. Some of my paintings as an individual artist are about the climate crisis/emergency. Both of us are very concerned about this and have done some joint work on rising sea levels. It seems to me that the climate crisis is caused by those humans who see themselves as above nature, trying to control it. An impossible task.’
Meer werken van Michèle Polak zijn te vinden via haar Instagram: @debergenseboekenkast